Elementy fortyfikacji – słownik pojęć

TWIERDZA
Ufortyfikowany punkt (rejon) przygotowany do obrony okrężnej, rozbudowany środkami fortyfikacji stałej, posiadający stałą załogę (garnizon), uzbrojenie i zapasy polowe; silna fortyfikacja typu stałego przygotowana do stawiania długotrwałego oporu różnym działaniom zaczepnym przeciwnika, szczególnie w warunkach okrążenia

CYTADELA
Dawniej samodzielna, mała twierdza panująca nad miastem, mająca utrzymać je w posłuszeństwie oraz stanowić obronę i miejsca schronienia mieszkańców, usytuowana zwykle w najwyżej położonym punkcie, panującym nad terenem i oddzielona pasem wolnej przestrzeni, mającym na celu zabezpieczenie przed skrytym podejściem nieprzyjaciela; wewnątrz cytadeli znajdowały się: koszary, magazyny, szpital itp. W XIX i XX wieku straciła znaczenie – przejmując rolę podszańca.

LUNETA
Fort o zarysie bastionu lub dzieło fortyfikacyjne odkryte od tyłu o 1 lub 2 czołach i 2 barkach, kształtem zbliżone do półksiężyca.

DZIAŁOBITNIA
Zespół budowli zabezpieczających baterie rozmieszczoną na stałe w terenie; budowane w twierdzach fortowych w XIX i XX wieku, składały się ze stanowisk ogniowych dział, schronów pogotowia, schronów amunicji, punktów obserwacyjnych, koszar i zapor.

SCHRON
Budowla lub część budowli, obejmująca pomieszczenia zapewniające ochronę przed skutkami działania środków rażenia o różnych parametrach.

KAZAMATA
Dawna nazwa schronu w twierdzy bastionowej lub w forcie, budowla murowana o sklepieniu ceglanym, zabezpieczającym przed skutkami działania pocisków artyleryjskich, używana do: prowadzenia ognia z broni strzeleckiej lub dział, pobytu odpoczywającej części wojska, przechowywania zapasów.

KAPONIERA/KOJEC
W fortyfikacji bastionowej – budowla ziemna wzniesiona w poprzek rowu w postaci przejścia ograniczonego z obu stron wałami, ogień prowadzono wzdłuż rowu, skryte przejście z twierdzy na zewnątrz; w fortyfikacji o narysie poligonalnym oznacza dzieło fortyfikacyjne, z którego prowadzono ogień skrzydłowy wzdłuż fosy w fortach – schron bojowy umieszczony w skarpie lub przeciwskarpie, służący do prowadzenia ognia wzdłuż rowu w dwóch kierunkach, połączony z wnętrzem fortu za pomocą poterny, przechodzącej pod dnem rowu, kaponiera posiadała zwykle dwie lub 4 izby bojowe, pomieszczenia dla załogi i amunicji.

KURTYNA
Prosty odcinek ściany fortyfikacyjnej (muru, wału) związany jednym lub dwoma elementami obronnymi, broniącymi go skrzydłowo.

FOSA
Szeroki i głęboki rów (tu: suchy) był przeszkodą zasadniczą, wzmacniano go przez umieszczenie wewnątrz lub na obrzeżach dodatkowych przeszkód.

DZIEŁO KORONOWE
W twierdzach bastionowych rozwinięta budowla fortyfikacyjna, wysunięta przed narys bastionowy, składający się z jednego bastionu i dwóch półbastionów umieszczonych na skrzydłach; zadaniem dzieła koronowego było zwiększenie głębokości umocnień i niedopuszczenie do bezpośredniego ostrzału.

BASTION/PÓŁBASTION
Ziemny lub murowany element fortyfikacji założony na planie pięcioboku, związany z ciągiem murów lub umocnień, przystosowany do ogniowej obrony przyległych odcinków muru, przedpola i sąsiednich bastionów.

RAWELIN
W twierdzy bastionowej dzieło fortyfikacyjne zbudowane na planie trójkąta, usytuowane przed kurtyną; spełniał rolę osłony kurtyny narysu bastionowego lub kojca w narysie poligonalnym; działa ustawione na ławie artyleryjskiej rawelinu prowadziły ogień na przedpole wspólnie z artylerią bastionów.

CHODNIK KONTRMINOWY
Chodnik podziemny, prowadzący do komór minowych w podziemnej walce minowej.

MUR CARNOTA
Ceglany mur obronny ze ściankami strzeleckimi, zlokalizowany na stoku wału obronnego lub u jego podnóża w rowie fortecznym.

POTERNA
Przejście podziemne łączące wnętrze fortyfikacji z przedpolem lub poszczególne elementy fortyfikacji ze sobą.

WAŁ OBRONNY
Zasadniczy element osłony fortyfikacyjnej, stanowił go nasyp ziemny o przekroju trapezowym, czasem o obmurowanych skarpach, na koronie usypywano dodatkowy wał ziemny od strony przeciwnika (nadszaniec) stanowiący osłonę dla strzelców.

REDUTA
Zamknięte dzieło fortyfikacyjne o narysie kolistym, kwadratowym lub wielobocznym, przystosowane do samodzielnej obrony.